Pacjent ma prawo do pełnej ochrony poufności i prywatności informacji medycznej
Prawo pacjenta do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego jest jednym z fundamentalnych uprawnień przysługujących pacjentowi. Wywodzi się ono nie tylko bezpośrednio z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ale także z konstytucyjnego prawa do prywatności.
Z tego też względu temu uprawnieniu przyznano szeroki zakres ochrony:
a) po pierwsze na gruncie cywilnoprawnym, gdzie traktowane jest jako dobro osobiste, a zatem jego naruszenie umożliwia dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego,
b) po drugie na gruncie karnoprawnym, gdzie na podstawie ustawy o ochronie danych osobowych nielegalne przetwarzanie danych osobowych dotyczących zdrowia, tj. przetwarzanie ich jako podmiot nieuprawniony lub w sytuacjach niedopuszczalnych zagrożone jest karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.
Obowiązane do zachowania w tajemnicy danych i informacji o pacjencie są wszystkie osoby wykonujące zawód medyczny zarówno te, które udzielają mu świadczeń zdrowotnych, jak i te które nie biorą w tym bezpośredniego udziału. Będą to zatem lekarze, pielęgniarki, dentyści, psycholodzy itp.
Warto również wspomnieć, jakie informacje o pacjencie są w ogóle chronione – ustawa przewiduje w sposób ogólny że są to informacje związane z pacjentem, uzyskane w związku wykonywanie zawodu medycznego. W literaturze wskazuje się, że będą to przede wszystkim informacje o diagnozie, schorzeniu, przyjmowanych lekach, historii choroby. Ponadto tajemnica lekarska rozciąga się nie tylko na oficjalne dokumenty medyczne np. wyniki badań, ale także na wszelkie notatki czy kartoteki lekarskie.
Jak już wskazano prawo do ochrony informacji o pacjencie jest objęte szeroką ochroną, jednak jak niemal każde prawo nie jest ono bezwzględne i istnieją od niego wyjątki. Dopuszczalne sytuacje, w których następuje zwolnienie z tajemnicy lekarskiej:
a) zwolnienie na mocy przepisów odrębnych ustaw:
⎯ np. art. 27 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi- Lekarz lub felczer, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę zakaźną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej jest obowiązany do zgłoszenia tego faktu właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu,
⎯ obowiązek denuncjacji z art.240 kk – jak wskazano w literaturze przedmiotu „Obowiązek prawny, będąc zabezpieczonym sankcjami karnymi, ma pierwszeństwo przed powinnością poszanowania tajemnicy medycznej. Osoba wykonująca zawód medyczny musi zatem zawiadomić organy ścigania i tym samym wyjawić sekret medyczny, nawet wtedy, gdy pacjent wyraźnie jej tego zabrania. Wola chorego ustępuje przed dobrem wymiaru sprawiedliwości.” Chodzi o najcięższe przestępstwa, które ustawodawca wymienia w tym przepisie, w szczególności zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, pozbawienie wolności, zgwałcenie czy seksualne wykorzystanie osoby małoletniej.
⎯ Zwolnienie z tajemnicy w postępowaniu karnym, w którym lekarz występuje jako świadek – sąd może zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, a w przeciwnym razie należy odmówić składania zeznań.
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy lekarskiej mogą być jednak przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora
Odmiennie ma się zachowanie tajemnicy, jeśli lekarz poweźmie informacje o czynie zabronionym, udzielając pomocy medycznej osobie posiadającej już status oskarżonego w postępowaniu o ten czyn, bowiem w takim przypadku jakiekolwiek oświadczenia oskarżonego złożone podczas udzielania pomocy medycznej nie mogą stanowić dowodu, gdyż naruszałoby to jego prawo do obrony. Podkreślić również należy, że zwolnienie może nastąpić tylko przed sądem karnym, a nie cywilnym.
b) zwolnienie z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia osób –przykład to dostrzeżenie np. śladów pobicia dziecka podczas rutynowej wizyty w przychodni – w takiej sytuacji lekarz może powiadomić policję lub prokuraturę, przyjmując, że brak takiego powiadomienia będzie prowadzić do dalszego poddawania przemocy pacjenta, która to przemoc realnie zagraża jego zdrowiu
c) zwolnienie na podstawie zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego – pacjent może złożyć oświadczenie o tym, że wyraża zgodę na udzielanie informacji o swoim leczeniu dowolnym osobom w dowolnym zakresie, a nawet dowolnym momencie, tj. pacjent może wskazać, że po śmierci życzy sobie, by poinformować Jana Kowalskiego. Analogiczne uwagi należy odnieść do przedstawicieli ustawowych małoletniego dziecka. Takiej zgody pacjent może udzielić w dowolnej formie, byle była ona wyraźna, a nie domniemana.
d) zwolnienie z uwagi na potrzebę przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń 1/2