SKRYPT SZKOLENIA

„WYKŁADNIA UMÓW I NIEKTÓRE PROBLEMATYCZNE KLAUZULE UMOWNE”

r. pr. Rafał Kolano

KANCELARIA RADCY PRAWNEGO RAFAŁ KOLANO KATOWICE

I. WSTĘP

Z wieloletniej praktyki prowadzenia Kancelarii Radcy Prawnego wynika, że najczęstrze spory na tle realizacji umów wynikają z braku osiągnięcia konsensusu przez strony co do treści umowy w momencie jej zawarcia. Tekst umowy nie stanowi powszechnie obowiązującego prawa dlatego też narzędzia składające się na proces wykładni prawa mogą stanowić jedynie pomoc w zrozumieniu treści umów a więc rozstrzygnięcia pojawiających się wątpliwości interpretacyjnych.

Dodatkwo pojawiające się często błędy w zakresie konstrukcji umów rzutują w sposób bezpośredni na ważność klauzul konstytuujących umowę. Uniknięcie tych błędów jest możliwe jedynie przez znajomość regulacji Kodeksu cywilnego normujących daną instytucję prawa cywilnego stanowiącą element konkretnej umowy.

II. Wykładnia umów.

Podstawowy przepis regulujący metodę wykładni postanowien umowy zawarty jest w art. 65 § 2 Kodeksu cywilnego.

„W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu”.

Przepis ten nakazuje uwzględnić różne kryteria oceny oświadczenia woli, takie jak: okoliczności, w których zostało ono złożone, zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje, zgodny zamiar stron oraz cel umowy.

Jest to tak zwanakombinowana metoda wykładni, oparta na kryteriach subiektywnym i obiektywnym.

W uzasadnieniu uchwały SN z dnia 29 czerwca 1995 r. (III CZP 66/95) sąd wyjaśnił, że stosowanie metody kombinowanej do oświadczeń woli obejmuje zasadniczo dwie fazy.

Faza Pierwsza: „W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się, mając na uwadze rzeczywiste ukonstytuowanie się znaczenia między stronami. Na tym etapie wykładni priorytetową regułę interpretacyjną oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom stanowi rzeczywista wola stron. Zastosowanie tej reguły wymaga wyjaśnienia, jak strony rzeczywiście rozumiały złożone oświadczenie woli, a w szczególności, jaki sens łączyły z użytym w oświadczeniu woli zwrotem lub wyrażeniem. W razie ustalenia, że były to te same treści myślowe, pojmowany zgodnie sens oświadczenia woli trzeba uznać za wiążący.

Druga Faza: „Jeżeli natomiast okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, konieczne jest przejście do drugiej fazy wykładni (obiektywnej), w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten zrozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznać trzeba w tej fazie wykładni takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujący jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli.

Reasumując aby ustalić znaczenie postanowień umowy należy przeprowadzić następującą operacje:

1. Ustalić czy strony w momencie zawarcia umowy osignęły konsens co do jej treści. Innymi słowy czy tym samym postanowieniom umowy nadawały te same treści znaczeniowe. W przypadku sporu na tle umowy najczęściej będzie tak, że strony nie rozumieją jej postanowień w sposób jednoznaczny.

/ celem ustalenia zgodnego zamiaru stron przy zawarciu umowy można i należy sięgać do źródeł poza umownych. Wszelkie dokumenty tj. maile, protokoły z negocjacji, również pisma przesyłane przez strony w toku realizacji umowy mogą służyć do ustalenia czy strony rozumiały jej tresć w sposób zbieżny.

/ może być tak, że z analizy wyjdzie, iż strony osiągnęły konsens, jednak w toku realizacji umowy jedna ze stron przyjmuje odmienne jej rozumienie jedynie na potrzeby ochrony własnego stanowiska.

/Jawi się tu problem w przypadku umów, których stronami są osoby prawne. Osoby prawne działają bowiem przez swoje organy. W osobach o rozbudowanej strukturze, może być tak że przezes zarządu w ogole nie czytał treści umowy albo czytał ale nie uczestniczył w procesie jej tworzenia. W takiej sytuacji trudno mówić o rozumieniu umowy przez stronę w tym sensie, że piastun organu tj. prezes zarządu mógł w ogole nie mieć wiedzy co do treści umowy albo miał ją w sposób pobieżny. Trzeba wówczas przyjąć pewną fikcję prawną, wedle której rozumienie umowy powinno być zrelatywizowane do osoby prawnej jako całości.

2. W przypadku ustalenia, że strony rozumieją umowę w sposób rozbieżny wówczas konieczne jest zastosowanie metod wykładni i określenie prawodłowego rozumienia prze odbiorcy.

Kazus do omówienia:

częsty błąd polega na używaniu pojeć mających różne znaczenie na określenie tego samego.

§

’strony ustalają następującą odpowiedzialność za opóźnienie ………’

’Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w kwocie……………….za każy dzien zwłoki’

albo

’w przypadku opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy, wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w kwocie…….za każdy dzień zwłoki’

Autorzy umów użyli pojęć odszących się do różnych instytucji prawa cywilnego. Opóźnienie to niewykonanie umowy w terminie bez względu na przyczynę. Zwłoka to zawinione przez stronę opóźnienie.

Dochodzi do sporu na tle rozumienia ww. postanowień. Zamawiający twierdzi, że zastrzeżono karę umowną za opóźnienie w związku z tym nalicza stosowną karę. Wykonawca twierdzi, że zastrzeżono karę umowną za zwłokę a nie można mu przypisać winy w niedotrzymaniu terminu w związku z tym kara umowna nie jest zasadna.

Jak ustalić znaczenie ww. przykładowych postanowień umowy?

Dla utrudnienia należy znaczyć, że umowa jest zawarta przez dwie osoby prawne, gdzie prezesi nie rozróżniają prawnego znaczenia opóźnienia i zwłoki (zeznali tak w sądzie, twierdząc że mają od tego obsługę prawną). Tym samym trudno mówić, że strony osiągnęły konsens w zakresie rozumienia postanowień umowy.

/należy sprawidzić czy aby strony umowy jednak w momencie jej zawierania nie rozumiały spornych postanowień w sposób jednoznaczny. Pomocne będą wszelkie dokumenty, wktóych strony dawały wyraz swojemu rozumieniu umowy. Np Zamawiający mógł kierować do Wykonawcy korespondencje, z której wynikało, że jego (zamawiającego) zdaniem w postanowieniu zastrżeżono karę umowną za zwłokę a nie za opóźnienie –pozostawanie przez państwa w zwłoce skutkować będzie naliczeniem kar umownych’ w drugiej fazie wykładni przyjmujemy, że należy chronić normatywny punkt widzenia odbiorcy oświadczenia woli. Ponieważ odbiorcą oświadczenia woli w zakresie kar umownych jest Wykonawca to należałoby przyjąć, że karę umowną zastrzeżono za zwłokę a nie opóźnienie.

Jest orzeczenie SN, z którego wynika, że niejasności umowy obciążają stronę, która narzuciła wzór umowy drugiej stronie. Czyli niejasności umowy mogą obciążać tę stronę, która zapronponowała jej treść.

Poprawoność konstruowania klauzul odstąpienia od umowy.

  III.

Bardzo często dochodzi do sporów na tle konstrukcji klauzul odstąpienia od umowy. Wskazać należy, że mamy dwie odrębne instytucje – ustawowe i umowne prawo odstąpienia.

Jeżeli chodzi o ustawowe prawo odstąpienia to mamy ogólne przepisy dotyczące odstąpienia od umów wzajemnych (znajdą zastosowanie do wszystkich umów wzajemnych)

Art. 491. [Skutki zwłoki]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty niespełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 492. [Odstąpienie od umowy]

Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

1

Art. 492 . [Skutki uchybienia obowiązkom w zakresie spełnienia świadczenia]

Jeżeli strona obowiązana do spełnienia świadczenia oświadczy, że świadczenia tego nie spełni, druga strona może odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego, także przed nadejściem oznaczonego terminu spełnienia świadczenia.

Również zadatek:

Art. 394. [Zadatek]

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Mamy również ustawowe prawo odstąpienia umiejscowione w przepisach dotyczących poszczególnych typów umów. Np w umowie o dzieło (i odpowiednio w umowie o roboty budowlane)

Art. 635. [Opóźnienie wykonawcy]

Jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Jeżeli chodzi o umowne prawo odstąpienia to ta instytucja unormowana jest w art. 395 KC

Art. 395. [Prawo odstąpienia]

§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. § 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

UWAGA: Najczęstrzy błąd w konstrukcji klauzul odstąpienia umownego polega na tym, że albo nie wskazuje się terminu wykonania tego prawa albo określa się go w sposób nieprawidłowy.

Z komentarza (Agnieszka Rzetecka Gil):

Nie można stosować, w drodze analogii legis, przepisu o ustawowym prawie odstąpienia do umownego prawa odstąpienia – bowiem nie pozwala na to odmienność funkcji obu rodzajów prawa do odstąpienia. Ustawowe prawo odstąpienia stanowi sankcję dla dłużnika, który nie wykonał albo nienależycie wykonał zobowiązanie i służy ochronie wierzyciela przed niesolidnym dłużnikiem, natomiast funkcją umownego prawa odstąpienia jest przyznanie stronom umowy możliwości łatwego, jednostronnego i wcześniejszego zakończenia powstałego stosunku umownego bez szczególnej przyczyny (G. Tracz,Sposoby…, s. 306 i tam cyt. autorzy). Stanowisko takie prezentowane jest również w orzecznictwie – Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 1998 r., III CKN 279/97, LEX nr 315347 stwierdził, że przepisy regulujące ustawowe prawo odstąpienia od umowy, a w szczególności art. 491 k.c., nie mają zastosowania do umownego od niej odstąpienia.

Odstąpienie od umowy obwarowane zostało dwoma wymogami ustawowymi (condiciones iuris): –

określenie terminu, w czasie biegu którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia, –

wskazanie, czy prawo odstąpienia służyło będzie tylko jednej (oraz której) czy obu stronom umowy.

19.

Wprowadzenie terminu, ograniczającego wykonywanie prawa odstąpienia wynika z konieczności ograniczenia elementu niepewności, jaki wprowadza do stosunku zobowiązaniowego zastrzeżenie prawa odstąpienia (C. Żuławska (w:) Komentarz…, s. 186; W. Popiołek (w:) Kodeks…, s. 860; Z. Radwański, Zobowiązania…, s. 267).

20.

Niespełnienie wymogu podania terminu odstąpienia powoduje nieważność zastrzeżenia umownego (Z. Radwański, Zobowiązania…, s. 267; Z. Woźniak, Wpływ zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia na sferę stosunku obligacyjnego, ks. pam. A. Kleina, Kraków 2000, s. 377; C. Żuławska (w:) Komentarz…, s. 186). Pogląd ten przyjęty jest również w orzecznictwie, gdzie wskazuje się, że zastrzeżenie prawa odstąpienia od umowy bez oznaczenia terminu powoduje nieważność zastrzeżenia albo nawet nieważność umowy (art. 58 § 1 i 3 k.c.), natomiast zapisy umowy dotyczące umownego prawa odstąpienia bez oznaczenia terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia – uznano za sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem art. 395 § 1 k.c. (por. wyrok SN z dnia 23 stycznia 2008 r., V CSK 379/07, OSNC-ZD 2008, nr 4, poz. 108; wyrok SN z dnia 8 lutego 2007 r., II PK 159/06, OSNP 2008, nr 7-8, poz. 9; wyrok SA w Katowicach z dnia 23 kwietnia 2008 r., V ACa 130/08, Biul. SAKa 2008, nr 3, s. 2; wyrok SN z dnia 6 maja 2004 r., II CK 261/03, LEX nr 174165).

21.

Termin odstąpienia od umowy jest umownym terminem zawitym, co oznacza, że po jego upływie prawo odstąpienia wygasa.

22.

W orzecznictwie słusznie wskazano, że określenie terminu może nastąpić nie tylko przez podanie konkretnej daty czy przedziału czasu, ale także przez wskazanie pewnego zdarzenia; jednak musi to być takie zdarzenie, które – przy rozsądnej ocenie sytuacji – powinno nastąpić, np. nadejście pory roku, osiągnięcie określonego wieku (por. wyrok SN z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, OSP 2003, z. 10, poz. 124).

23.

Nie stanowi zastrzeżenia terminu klauzula, zezwalająca na odstąpienie od umowy w przypadku niezapłacenia czterech rat przez dłużnika, skoro nie wiadomo, czy w ogóle zdarzenie takie nastąpi, nie jest znany jego początek, jego długość ani koniec; takie zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia od umowy jako oczywiście sprzeczne z art. 395 § 1 k.c. jest nieważne (art. 58 § 1 k.c.) – wyrok SN z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, OSP 2003, z. 10, poz. 124. Pogląd SN spotkał się z aprobatą w piśmiennictwie, gdzie wywiedziono, że za zastrzeżenie terminu nie może być uznana klauzula umowna uzależniająca prawo do odstąpienia od niezapłacenia czterech rat świadczenia przez dłużnika, ponieważ nie tylko nie jest pewne, czy to nastąpi, ale również – kiedy może się to zdarzyć (Z. Radwański, Glosa do wyroku SN z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, OSP 2003, z. 10, poz. 124).

24.

Wprowadzając wymóg określenia terminu, w ciągu którego prawo odstąpienia może być wykonane, ustawodawca w żaden sposób nie limituje jego długości. Dlatego w literaturze zauważono, że strony umowy mogą określić dowolnie długi okres, w którym jednej z nich bądź obu będzie przysługiwało uprawnienie do odstąpienia. W konsekwencji termin może być wyznaczony nie tylko do czasu poprzedzającego spełnienie świadczeń z umowy czy do czasu spełnienia tych świadczeń, ale także przez czas dłuższy, znacznie wykraczający poza okres, w którym świadczenia zostały już spełnione, nawet na kilkanaście lat po spełnieniu świadczeń; wprawdzie zauważa się, że tak długi termin z punktu widzenia pewności obrotu stwarzałby wyjątkowo niekorzystną sytuację, jednak wynikałby z porozumienia stron (G. Tracz, Sposoby…, s. 307).

25.

Przeważa jednak tak w literaturze, jak w orzecznictwie pogląd, że skoro wyznaczenie terminu, w czasie którego może dojść do unicestwienia stosunku zobowiązaniowego narusza zasadę pacta sunt servanda – stąd niepewność co do istnienia umowy lub trwałości skutków umowy nie może być trwała (por. C. Żuławska (w:) Komentarz…, s. 186). Nadto wskazuje się, że zastrzeżenie zbyt długiego terminu może być uznane za obejście ustawowego wymogu o konieczności wskazania terminu (P. Machnikowski (w:) Kodeks…, s. 628.; P. Drapała (w:) System…, s. 939). Wymóg określenia przez strony terminu realizacji umownego prawa odstąpienia od umowy stanowi uregulowanie gwarantujące bezpieczeństwo obrotu cywilnego (por. wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2005 r., V CK 86/05, LEX nr 371463).

UWAGA : Z praktyki:

Warto zastrzeć przy klauzuli odstąpienia, że w przypadku złożenia oświadczenia o odstąpieniu pozostają w mocy postanowienia o karach umownych.

W przypadku gdy na skutek błędnej konstrukcji umownych klauzul odstąpienia są one nieważne – wówczas pozostaje odstąpić w ramach podstaw ustawowych.

IV. Kary umowne – najczęstrze błędy.

Art. 483. [Kara umowna]

§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484. [Wysokość kary umownej a odszkodowanie]

§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Suma kary pieniężnej musi być określona:

Przykład błędnej konstrukcji z umowy najmu :

„Zatem umowa z roku ….przyjmuje karę „ustaloną uchwałą Zarządu Spółki nr …. z dnia …..r. w wysokości 50,00 zł lub jej wielokrotność jednak nie więcej niż 50% wysokości czynszu w danym miesiącu(…)”

Na marginesie tyko sygnalizuje, że mam wątpliwość co do poprawności zapisu zawartego w umowie z roku …… Otóż jak wynika z art 483 par 1 karą umowną musi być „zapłata oznaczonej sumy”. Tymczasem z paragrafu 8 wynika, że to od decyzji Wynajmującego zależy faktyczna wysokość kary w ramach oczywiście widełek. W moim przekonaniu takie określenie kary umownej może stać w sprzeczności z wymogiem z art. 483 par 1, co rzutowałoby na skuteczność tej klauzuli i generalną możliwość nakładania kar na gruncie wzoru umowy z roku …..”.

Wyrok

Sądu Apelacyjnego w Warszawie

z dnia 9 czerwca 2015 r.

VI ACa 1132/14 Istota kary umownej.

TEZA aktualna

Istotą kary umownej jest określenie wprost w umowie jej wysokości w sposób jednoznaczny lub przez wskazanie kryteriów, którymi posługując się, możliwym będzie wskazanie sumy, jaką dłużnik zobowiązany będzie zapłacić wierzycielowi.

/ Kara umowna może być zastrzeżona tylko nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego. Często umyka to stronom umowy przy konstrukcji klauzuli kary umownej za odstąpienie. Kara nie będzie zasadna, jeżeli przycyzną odstąpienie było nienależyte wykonanie zobowiązania pieniężnego

Wyrok

Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 czerwca 2016 r.

I ACa 191/16

W klauzulach umownych przewidujących karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy nie chodzi bowiem o swego rodzaju sankcję finansową wobec dłużnika z umowy wzajemnej za samo skorzystanie przez stronę przeciwną z uprawnienia do odstąpienia od umowy, lecz o karę w znaczeniu art. 483 § 1 k.c., której celem jest naprawienie szkody spowodowanej przez dłużnika niewykonaniem zobowiązania wynikającego z umowy, od której odstąpiono (por. uchwała SN z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt III CZP 39/12, opubl. LEX nr 1271627). W konsekwencji ocena skuteczności zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy nie może być oderwana od oceny, na czym polegało niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (tak też SN w wyroku z dnia 7 lutego 2007 r., sygn. akt III CSK 288/06, opubl. LEX nr 274191 oraz SA w W. w wyroku z dnia 6 marca 2014 r., sygn. akt I ACa 1112/13, opubl. LEX nr 1466975). Jeśli zaś odstąpienie od umowy spowodowane jest wyłącznie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem świadczenia pieniężnego przez jedną ze stron, kara umowna, zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z tej przyczyny, stanowi naruszenie zakazu wynikającego z mającego bezwzględnie obowiązujący charakter art. 483 § 1 k.c. (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2011 r., sygn. akt I ACa 1135/10, opubl. LEX nr 1168760). Skoro więc w niniejszej sprawie podstawą odstąpienia od umowy było jedynie nieterminowe realizowanie przez pozwanego świadczenia pieniężnego polegającego na płatności umówionego wynagrodzenia (co było poza sporem), to trafna była ocena Sądu Okręgowego, że naliczenie kary umownej w takiej sytuacji, jako naruszające przepis art. 483 § 1 k.c., było niedopuszczalne, przez co uznać je należy za nieważne w rozumieniu art. 58 § 1 i 3 k.c.

/Należy wyraźnie zaznaczyć, że zastrzeżenie kary umownej nie wyklucza dochodzenia kary umownej przenoszącej wysokość zastrzeżonej kary.

/ Jedno zdażenie może na gruncie danej umowy wyczerpywać znamiona kilku kar umownych. Należu w umowie wyraźnie przewidzieć możliwośc kumulacji kar !!/