**Postępowania o tzw. nadwykonania prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego przeciwko Skarbowi Państwa**
W ostatnich latach coraz częściej jednostki samorządu terytorialnego (JST) występują na drogę sądową przeciwko Skarbowi Państwa w sprawach dotyczących tzw. *nadwykonań*, czyli sytuacji, w których samorządy realizowały zadania zlecone przez administrację rządową, nie otrzymując jednak pełnego zwrotu poniesionych kosztów. Roszczenia te opierają się przede wszystkim na przepisach ustawy z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1572), w szczególności na art. 49 ust. 5, oraz na poprzednio obowiązującej ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. (Dz. U. z 2024 r. poz. 356).
### Na czym polegają nadwykonania?
Zadania zlecone przez administrację rządową (np. wydawanie dowodów osobistych, prowadzenie ewidencji ludności, zadania z zakresu świadczeń rodzinnych czy pomocy społecznej) są obowiązkowo realizowane przez JST, które w tym celu powinny otrzymać odpowiednie środki z budżetu państwa. Problem pojawia się wówczas, gdy środki te okazują się niewystarczające do pokrycia rzeczywistych kosztów realizacji zadań.
W praktyce oznacza to, że samorządy – nie mogąc odmówić wykonania zadań – pokrywają brakujące środki z własnych budżetów. Takie sytuacje określane są mianem *nadwykonań*, a JST coraz częściej decydują się dochodzić zwrotu tych wydatków na drodze sądowej.
### Podstawa prawna roszczeń
Zgodnie z art. 49 ust. 5 ustawy z 2024 r. o dochodach JST, w przypadku gdy środki przekazane z budżetu państwa na realizację zadań zleconych okażą się niewystarczające, jednostka samorządu terytorialnego ma prawo dochodzić od Skarbu Państwa zwrotu rzeczywiście poniesionych kosztów. Ustawa potwierdza zasadę, że zadań zleconych nie można realizować na koszt samorządów – to państwo odpowiada za ich finansowanie w pełnym zakresie.
Podobne rozwiązania przewidywała wcześniej ustawa z dnia 13 listopada 2003 r., która stanowiła, że środki na zadania zlecone mają być zapewnione w wysokości umożliwiającej ich realizację.
### Praktyka sądowa
Coraz więcej jednostek samorządu terytorialnego decyduje się na wytoczenie powództw przeciwko Skarbowi Państwa – najczęściej reprezentowanemu przez właściwego wojewodę – w celu odzyskania niesłusznie poniesionych kosztów. W takich sprawach istotne jest nie tylko wykazanie zakresu wykonanych zadań, ale również udokumentowanie rzeczywistych kosztów ich realizacji oraz różnicy pomiędzy tymi kosztami a otrzymanym dofinansowaniem.
Sądy coraz częściej przychylają się do argumentacji samorządów, uznając, że brak pełnej refundacji narusza zasady określone w ustawie i prowadzi do nieuzasadnionego obciążania JST zadaniami finansowanymi de facto z ich własnych środków.
### Znaczenie dla JST
Postępowania o tzw. nadwykonania mają ogromne znaczenie finansowe dla jednostek samorządowych, zwłaszcza w kontekście coraz większych obciążeń budżetowych i ograniczonych dochodów własnych. Działania sądowe nie tylko pozwalają na odzyskanie konkretnych kwot, ale także mają charakter systemowy – wskazują na potrzebę dostosowania mechanizmów finansowania zadań zleconych do realiów ich wykonywania.
### Podsumowanie
Postępowania o nadwykonania to coraz powszechniejsza praktyka wśród jednostek samorządu terytorialnego, które domagają się od Skarbu Państwa zwrotu kosztów zadań wykonanych w interesie państwa. Oparte na przepisach ustawy o dochodach JST roszczenia mają solidne podstawy prawne, a korzystne orzeczenia sądów stają się ważnym orężem w walce o finansową równowagę i przestrzeganie zasady adekwatności środków do powierzonych zadań.
